Η πρόσφατη γνωμοδότηση 170/2020 του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους έρχεται να δώσει απαντήσεις σε ένα διαχρονικό και κρίσιμο ζήτημα που αφορά τη βεβαίωση και την παραγραφή των απαιτήσεων των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ο.Τ.Α.) από εισφορές σε χρήμα, όπως αυτές προβλέπονται στο άρθρο 9 του Ν. 1337/1983. Το ζήτημα αυτό παρουσιάζει ιδιαίτερη σημασία για τη διοικητική πρακτική των δήμων, αλλά και για την ασφάλεια δικαίου των πολιτών.
Το Νομικό Πλαίσιο και η Ανάγκη Διευκρίνισης
Σύμφωνα με το ισχύον νομικό καθεστώς, οι ιδιοκτήτες ακινήτων που εντάσσονται σε περιοχές πολεοδομικού σχεδιασμού επιβαρύνονται υποχρεωτικά με εισφορά σε χρήμα, προκειμένου να χρηματοδοτηθούν βασικά έργα υποδομής (άρθρα 24 παρ. 3 & 4 του Συντάγματος, άρθρο 9 του Ν. 1337/1983). Η εισφορά αυτή υπολογίζεται με βάση το εμβαδόν και την αξία του ακινήτου και βεβαιώνεται από τον οικείο Ο.Τ.Α. μετά την κύρωση της πράξης εφαρμογής.
Ωστόσο, παρέμενε ασαφές εάν και κατά πόσο οι σχετικές απαιτήσεις των Ο.Τ.Α. υπόκεινται στους κανόνες της πενταετούς αποσβεστικής προθεσμίας και παραγραφής του Α.Ν. 344/1968, ειδικά ενόψει της μεταγενέστερης διάταξης του Ν. 4315/2014 που όριζε ότι οι απαιτήσεις για το μη καταβληθέν υπόλοιπο δεν παραγράφονται.
Η Θέση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους
Το Νομικό Συμβούλιο, ερμηνεύοντας συνδυαστικά τις σχετικές διατάξεις, κατέληξε σε δύο βασικά σημεία:
- Πενταετής αποσβεστική προθεσμία βεβαίωσης: Το δικαίωμα του Ο.Τ.Α. να βεβαιώσει την εισφορά σε χρήμα πρέπει να ασκηθεί εντός πέντε (5) ετών από το τέλος του οικονομικού έτους κατά το οποίο κυρώθηκε η πράξη εφαρμογής. Πρόκειται για σαφή αποσβεστική προθεσμία, πέραν της οποίας χάνεται το δικαίωμα βεβαίωσης, με ελάχιστες εξαιρέσεις.
- Πενταετής παραγραφή της είσπραξης: Μετά τη βεβαίωση, οι αξιώσεις του Ο.Τ.Α. υπόκεινται σε πενταετή παραγραφή για την είσπραξή τους, αρχομένη από το τέλος του οικονομικού έτους κατά το οποίο έγινε η οριστική βεβαίωση. Η δυνατότητα παραγραφής δεν αίρεται από τη γενική διάταξη του Ν. 4315/2014 που προβλέπει απαράγραπτο μόνο για τις απαιτήσεις κατά των νέων κυρίων, σε περίπτωση μεταβίβασης του ακινήτου.
Συνέπειες για τη Διοίκηση και τους Πολίτες
Η γνωμοδότηση αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία τόσο για τους δήμους όσο και για τους πολίτες:
- Για τους Ο.Τ.Α., δημιουργεί μια σαφή υποχρέωση για έγκαιρη βεβαίωση και είσπραξη των εισφορών. Η τήρηση των χρονικών ορίων αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση νομιμότητας της διαδικασίας και αποφυγής απώλειας εσόδων.
- Για τους πολίτες, προσφέρει σημαντική προστασία απέναντι σε παρωχημένες ή καθυστερημένες διεκδικήσεις. Η ασφάλεια δικαίου ενισχύεται, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις που επί χρόνια δεν έχουν ενημερωθεί για τις οφειλές τους.
Κατ’ εξαίρεση είναι δυνατή η βεβαίωση μετά την πάροδο της παραπάνω προθεσμίας αν: α) είναι άγνωστος ο υπόχρεος, β) έχει ακυρωθεί μετά την πάροδο της πενταετίας η φορολογική εγγραφή για το λόγο ότι ο υπόχρεος δεν έλαβε γνώση της εγγραφής, γ) η βεβαίωση έγινε σε πρόσωπο που δεν είχε μερική ή ολική φορολογική υποχρέωση και δ) η βεβαίωση έγινε για οικονομικό έτος διάφορο από αυτό που αφορά η φορολογική υποχρέωση.
Τι γίνεται με τα ποσά που βεβαιώθηκαν ή καταβλήθηκαν μετά την 5ετία
Οι πολίτες σε βάρος των οποίων έχουν βεβαιωθεί ποσά μετά την πάροδο της 5ετίας από την κύρωση της πράξης εφαρμογής μπορούν να ζητήσουν την διαγραφή τους εφόσον δεν τα έχουν πληρώσει ή να τα διεκδικήσουν σύμφωνα με τις διατάξεις περί αδικαιολόγητου πλουτισμού ως αχρεωστήτως καταβληθέντα. Το Υπουργείο Εσωτερικών με την πιο πάνω εγκύκλιό του αναφέρει ότι: «Τέλος σε ότι αφορά σε τυχόν αιτήσεις δημοτών για επιστροφή ως αχρεωστήτως καταβληθέντων ποσών λόγω εισφοράς σε γη και χρήμα, που αφορούν περιπτώσεις οφειλών που βεβαιώθηκαν ταμειακά πέραν των πέντε ετών, άρα μη νόμιμα, οι δήμοι στο πλαίσιο της τήρησης της αρχής του κράτους δικαίου και της χρηστής διοίκησης οφείλουν να τις χειρίζονται στηριζόμενοι στις ισχύουσες διατάξεις, όπως αυτές έχουν διευκρινιστεί με τη γνωμοδότηση του ΝΣΚ και σε καμία περίπτωση δεν νομιμοποιούνται σε δικές τους ερμηνείες που αλλοιώνουν επί της ουσίας το πραγματικό τους περιεχόμενο».